PADA tahun 1881, Thomas William Davids (1843-1922) pakar bahasa Pali menterjemahkan istilah sati kepada mindfulness dalam istilah sammā-sati yang diberi makna right mindfulness; the active, watchful mind. Perkataan sati ialah elemen penting dalam pelbagai teknik meditasi Buddha. Menurut beberapa penulis Barat yang lain, sati juga dihubungkan dengan memori, pengekalan memori serta perhatian.

Pada dasawarsa 1970-an, istilah dan konsep mindfulness dibawa ke Barat oleh Jon Kabat-Zinn (lahir 1944), profesor emeritus perubatan di Sekolah Perubatan, Universiti Massachusetts. Kabat-Zinn membesar dalam keluarga Yahudi yang tidak mengamalkan ajaran Yahudi. Walaupun mindfulness mempunyai akarnya dalam agama Buddha, ia dikembangkan oleh Kabat-Zinn di Amerika Syarikat yang sudah disekularkan dan tidak lagi mengandungi ajaran Buddha.

Sejak sekitar 15 tahun ini, mindfulness diterjemahkan di Malaysia sebagai ketara sedar. Saya tidak bersetuju dengan terjemahan ini kerana istilah ‘akal; mangkir (absent) dalam terjemahan ini. Bagi saya mindfulness ialah sedar akal; seperti insight ialah ‘celik akal'.

Khushu‘ mempunyai akar kata berabjad Arab kha-syin-‘ain. Khushu‘ mengandungi dua prinsip: (i) sikap penyerahan kepada Tuhan Maha Esa, dan (ii) perhatian yang menyebabkan pemerhati menjadi tawaduk, yakni rendah hati dan tidak takabbur.

Dalam Islam, pengaruh Rabbāniyyah dalam kehidupan insan bermakna ALLAH Maha Agung berhak menerima perhatian yang tawaduk daripada kita hamba-Nya. Sebagai hamba yang hina bagi satu-satunya Tuan dan Tuhan segala ciptaan, kita berasa tawaduk dengan kehadiran-Nya.

Keadaan Rabbāniyyah atau prinsip ketuhanan inilah yang membezakan antara khushu‘ dalam bahasa Arab dengan ‘khusyuk' dalam bahasa Melayu yang bermakna‘dengan penuh minat' atau ‘sepenuh hati'. Prinsip Rabbani tidak perlu wujud dalam pentakrifan khusyuk dalam bahasa Melayu.

Khushu‘ ialah satu usaha psikologikal dan spiritual bersepadu. Ia disokong oleh ranah biofizikal dalam persekitaran sosial kondusif. Namun, mereka yang sudah mencapai maqām ketenangan psikospiritual berkebolehan untuk berada dalam keadaan khushu‘ walaupun mereka terjebak di tengah-tengah ribut kemasyarakatan atau ribut dunia fizikal.

Ada tiga sebab utama mengapa sedar akal (mindfulness) yang difahami di Barat dan agama selain Islam tidak sama dengan khushu‘:

1. Perkataan mindfulness digunakan para penulis berbahasa Inggeris untuk menterjemahkan istilah sati, istilah Pali yang ditakrifkan seperti di atas, bersekali dengan nilai agama-budaya dikendongnya. 2. Mindfulness mencegah kita daripada dilanda aktiviti sosial di keliling kita, dan membawa perhatian seseorang ke saat kini sedang ia mempunyai sikap tidak menghukum. Ia tidak terkait dengan persiapan untuk hayat akhirat.

3. Prinsip Rabbani dan sifat tawaduk yang ada pada khushu‘ mangkir dalam mindfulness. Khushu‘ tidak tercapai jika ALLAH Tuhan Maha Esa diabaikan; hingga kedamaian hakiki tidak boleh wujud dalam jiwa.

Khushu‘ dalam bukanlah Islamic mindfulness atau sedar akal Islami kerana mindfulness bukanlah khushu‘. Konsep sedar akal yang sekular tidak boleh disamakan dengan sifat khushu‘ yang lebih holistik, mulia dan Rabbani. Sunnah Rasulullah SAW ialah petunjuk dalam zikir, tafakur, solat serta segala amal soleh kita. Jika ruang fikiran dan perasaan kita tidak diisi dengan kesedaran kepada Tuhan dalam jalan Rabbāniyyah, ia akan diisi pengaruh syaitan yang menyelinap masuk dari jalan Shaitāniyyah.

Amat rugilah mereka yang tidak berjaya menghadirkan ALLAH SWT dalam kekhusyukan mereka. Akibatnya ialah ranah psikospiritual serta detik masa yang mereka lalui mudah dipengaruhi syaitan. Ini mudaratkan diri dan masyarakat.

* Profesor Datuk Dr Mohamed Hatta Shaharom ialah Profesor Psikiatri dan aktivis masyarakat